مطالب خواندنی

مورفولوژی رسوب

مورفولوژی رسوب 150 150 احسان اسماعیلی

بسیاری از اثرات اکسیداسیون داخلی بر فرآیند خوردگی یک آلیاژ و هم بر خواص مکانیکی ، مغناطیسی و غیره بستگی عمیقی به مورفولوژی رسوبات اکسید دارد ، ذیلاً فاکتورهایی که بر اندازه و شکل اکسیدهای داخلی تأثیر می گذارد بطور کیفی بحث شده اند . بطور کلی ،اندازه ذرات اکسید بوسیله رقابت بین سرعت جوانه زنی با عبور جبهه اکسیداسیون داخلی و سرعت رشد ذرات تعیین می گردد . هر چه زمان بین ورود اکسیژنم و اتمهای حل شونده سطح یک ذره که جوانه زده و وقوع یک جوانه بعدی که تأمین اتمهای حل شونده را قطع می نماید ، بیشتر باشد ، ذرات اکسیدی برگتر خواهند بود . پس از جوانه زنی رشد مداوم ادامه خواهد داشت ولی موقتاً این را در نظذ نمی گیریم. لذا فاکتورهایی که سرعت جوانه زنی را افزایش می دهند باعث کاهش اندازه ذرات می شوند و فاکتورهایی که باعث افزونی سرعت رشد می گردد ، اندازه ذرات را افزایش می دهند .
اگر فرض شود که جوانه زنی رشد رسوبات بوسیله سرعت جبهه اکسیداسیون کنترل می گردد (یعنی سرعتی که با  آن یک فوق اشباع بحرانی برپا می گردد ) و رشد بوسیله طول زمان در دسترس برای رشد رسوب کنترل گردد ف اندازه بایستی با سرعت جبهه رابطه عکس داشته باشد ، یعنی ra  با استفاده از معادله ۵/۵ می توان سرعت درمورد یک نمونه تخت را بصورت زیر نوشت:


بنابراین اگر شرایط یکسان باشد ، می توان  پیش بینی نمود که اندازه ذرات متناسب است با    
ارزیابی تأثیر دما مشکل تر است ، ولی ظاهراً تأثیر دما بر سرعت رشد بیشتر است تا سرعت جوانه زنی ، بطوریکه با افزایش دما اندازه ذرات افزایش می یابد . با افزایش پیشروی جبهه ، سرعت نهایتاً کاهش می باشد تانقطه ای که سرعت دیفوزیون اتم حامل شونده به یک ذره رشدکننده کافی است تا از جوانه زنی یک ذره جدید جلوگیری نمایند. این تجربه رششد ذرات سوزنی شکل با ذراتی که در یک جهت بیشتر رشد کرده اند می گردد، مثلاً در شکل ۸/۵ تأثیر انرژی های آزاد فصل مشترکذره – زمینه غالباً نادیده گرفته می شود ولی بخصوص در جوانه زنی و رشد اکسیداسیون داخلی مهم است . مسئله تشکیل یک جوانه با شعاع r عبارتست از:


در این رابطه  انرژی آزاد فصل مشترک     تغییر انرژی بازاری واحد   


حجم رسوب یا ذرات تشکیل شده موقع واکنش است .جملات مربوط به سطح و حجم بهمراه  بر حسب r درشکل ۹/۵ رسم شده است ذراتی با شعاع بزرگتر از رشد خواهند کرد .


با جایگزین کردن در معادله ۱۱/۵  ارتفاع مانع اکتیواسیون برای جوانه زدن بدست می آید .


این مقدار است که در رابطه سرعت جوانه زدنی بر طبق تئوری سرعت مطلق واکنش وارد می گردد .


واضح است که چون سرعت جوانه زدنی متاناسب است با اکسپونانسیل یک مقدار که خودش با انرژی آزاد سطحی به قوه ۳ متناسب است ، این پارامتر تأثیر شدیدی بر سرعت جونه زنی خواهد داشت و با افزایش، اندازه ذرات افزایش خواهد یافت . این تأثیر درموقع رشد ذرات مجدداً احساس خواهد شد زیرا انرژی آزاد فصل مشترک نیروی رانش این فرایند است .
به روش مشابهی، بر پایداری اکسید های داخلی  تأثیر خواهد گذاشت ، بدین ترتیب اکسیدهای پایدارتر منجر به سرعت های جوانه زنی بالاتر  و ذرات ریزتر خواهد شد .
بطور خلاصه ، اندازه ذرات اکسید داخلی بوسیله فاکتورهای مختلفی تعیین خواهد شد ، و ذرات بزرگتری تشکیل خواهد شد .
(الف) پیشروی عمیق تر جبهه ،X
(ب) غلظت اتمهای حل شونده بالاتر ،
(ج) حلالیت اکسیژن پائین تر و ،  کمتر
(و) دمای بالاتر
(ه) انرژی آزاد در فصل مشترک ذره زمینه بالاتر
(و) اکسیدهای با پایداری کمتر.
این پیش بینی ها در تعداد مطالعات محدودی که در مورد مورفولوژی ذرات صورت گرفته صادق بوده است.
انتقال از اکسیداسیون داخلی به خارجی
بررسی معادله ۱۰/۵ نشان می دهد با افزایش و کاهش (یعنی کاهش ) سرعت پیشروی منطقه اکسیداسیون داخلی کاهش می یابد. لذا یک غلظت حدی از اتم شونده وجود دارد که بیشتر از آن دیفوزیون به بیرون اتمهای B برای تشکیل یک لایه سد کننده و متوقف کردن اکسیداسیون داخلی کافیست. این انتقال به اکسیداسیون خارجی اساس طراحی آلیاژهای مهندسی با پایه است که دارای غلظتهای بالایی از اتمهای حل شونده (مثل )  برای ایجاد یک لایه خارجی پایدار هستند\ که زمینه اصلی را در برابر اکسیداسیون محافظت نماید. این فرآین که بهخ اکسیداسیون انخابی معروف است، بیشتر بحث خواهد شد ولی در این مرحله اساس انتقال از اکسیداسیون داخلی به خارجی بحث خواهد شد. آنایزاین مسئله بوسیله واگنر (۱۹) صورت گرفته است.

اکسیداسیون آلیاژها

اکسیداسیون آلیاژها 150 150 احسان اسماعیلی

بسیاری از فاکتورهایی که برای اکسیداسیون فلزات خالص تشریح گردیدند، در مورد اکسیداسیون آلیاژهای نیز صادق هستند لیکن اکسیداسیون آلیاژها معمولاً بدلیل چند با تمام موارد خیلی زیر خیلی پیچیده تر است.
الف) فلزاتی که درآلیاژها هستند میل ترکیبی مختلفی با اکسیژن دارند که بوسیله انرژیهای آزاد تشکیل اکسیدهای آنها مشخص می گردد.
ب) اکسیدهای سه تایی و بالاترممکن است تشکیل گردد.
ج) بین اکسیدهای متداول حلالیت در حالت جامد ممکن است وجود داشته باشد .
د)یونهای فلزات مختلف دارای موبیلیته های مختلفی در اکسید خواهد بود .
ه) فلزات مختلف دارای ضریب و دیفوزیون مختلفی در آلیاژ خواهد بود .
و) انحلال اکسیژن بداخل آلیاژ ممکن است باعث تشکیل رسوبات اکسیدی یک یا چند عنصر آلیاژی در زیر سطح فلز گردد.(اکسید اسیون داخلی)
دراین فصل اثرات اصلی که در زیر اکسیداسیون آلیاژها اتفاق می افتد و رابطه آنها با فاکتورهای فوق الذکر بحث می گردد هدف این نیست که مرورکاملی بر مطالب فراوانی که در این رابطه وجود دارد انجام شود ، بلکه مثالهایی که نکات پایه ای مهم را نشان می دهند ارائه خواهند شد . ابتدا انواع واکنشها طبقه بندی میگردند و بعد فاکتورهای اضافی که دارای تأثیر مهمی بر فزایند  اکسیداسیون هستند  ذکر می گردند،و بالاخره استفاده از پوششهای برای حفاظت از اکسیداسیون تشریح خواهد شد. در فصول بعدی اکسیداسیون آلیاژی  در محیطهای پیچیده مثل خطوط گازها و در حضور رسوبات مذاب بحث خواهد  شد. اکسیداسیون آلیاژی توسط متخصصین این رشته  مرور شده است]۷-۱[
طبقه بندی انواع واکنشها
طبقه بندی که در اینجا ارائه می گردد، تغییر یافته طبقه بندی واگنر ]۸ [  است که در آن آلیاژ به دوگروه تقسیم می شوند .
(الف) زمینه نجیب و عناصرآلیاژی و (ب) زمینه و عناصر آلیاژی فعال.
زمینه نجیب و عناصر آلیاژی فعال
این گروه شامل زمینه هایی مثل Pt,Ag,Au و غیره است که در شرایط معمولی اکسیداسیون پایدار تشکیل نمی دهند ، و عناصر آلیاژی مثل Be,in,Ti,Al,Cr,Co,Fe,Ni و غیره که اکسیداسیون پایدار تشکیل می دهند . لیکن عناصری مثل Co,Ni,Cu در فشارهای پایین ، دارای اکسیدهایی هستند که دارای پایداری کمتری هستند (به فصل ۲ مراجعه شود) ، و لذا می توانند مثل زمینه نجیب رفتار کنند.
یک مثال مفید در این کلاس آلیاژی سیستم Pt-Ni  فاکتورهای مهم دراین سیستم، حلالیت پائین اکسیژن در Pt و در انرژی آزاد تشکیل منفی کوچکی برای NiO است . موقعیکه آلیاژ ابتدا در معرض آتمسفر اکسیده کننده قرار می گیرد اکسیژن شروع به حل شدن درآلیاژ می نماید . لیکن بدلیل حلالیت پایین اکسیژن و پایداری کم NiO اکسید نمی تواند در داخل آلیاژ جوانه بزند.
این منجر به مهاجرت به بیرون Ni برای تشکیل یک لایه پیوسته NiO روی سطح آلیاژ می گردد چون Pt در فرایند تشکیل پیوسته وارد نمی گردد ، تجمع آنان در فصل مشترک پوسته اجتناب ناپذیر است و در نتیجه دراین نواحی ، غلضت کاهش می یابد . در شکل تغییرات غلظت بطور شماتیکی نشاندار شده است سرعت واکنش ممکن است واکنش ممکن است یا بوسیله تأمین نیکل از داخل آلیاژ به اکسید یا بوسیله سرعت یونهای نیکل در ضخامت اکسید برای رسیدن به فصل مشترک پوسته – گاز که تشکیل اکسید انجام پذیرد ، کنترل گردد. موقعیکه مقدار نیکل پائین باشد .
دیفوزیون در آلیاژ تعیین سرعت است.
موقعی که مقدار  نیکل بالا باشد ، دیفوزیون از طریق اکسید تعیین کننده سرعت است این وضعیت بوسیله واگنر تحلیل گردیده است و پیش بینی ها بخوبی با آزمایش تطابق دارند . هر دودیفوزیونی هستند و لذا، تجربه کینتیک سهمی می گردند . باافزایش مقدار نیکل ، ثابت سرعت سهمی به مقدار مربو ط به نیکل خالص می رسد .
موقعی که سرعت رشد پوسته بوسیله دیفوزیون درآلیاژ کنترل می گردد، فصل مشترک پوسته فلزی می تواند ناپایدار گردد در شکل ۳/۵ برای یک آلیاژ با فرض A-B که در ان A عنصر نجیب است نشان داده شده است . شکل ۳/۵ نمایش شماتیکی یک فصل مشترک ناهموار پیوسته –فلز ناشی ار کنترل سرعت بوسیله دیفوزیون در آلیاژ چون هرگونه پیشروی بطرف داخل فصل مشترک پوته – فلز با عدد کاهش مسافت دیفوزیونی درمنطقه ای که با B تخلیه شده می گردد. لذا چنین پیشروی ، رشد خواهد نمود و باعث یک فصل مشترک پوسته فلز موجی شکل می گردد این مسئله بوسیله واگنر]۱۰[  تشریح گردیده است . وضعیت مشابهی در مورد فصل مشترک پوسته گاز وجود خواهد داشت ، که می تواند باعث ایجاد تارهای نازک اکسیدی گردد ، اگر دیفوزیون فاز گاز عامل اکسیدکننده به سطح کنترل کننده سرعت باشد . ریکریت این مسئله را بوسیله واکنش نقره و گوگرد با استفاده از آزمایشی که در شکل ۴/۵ بطور  شماتیکی نشان داده شده اثبات نموده است .
یک نمونه نقره ای در یک انتهای یک لوله آب بندی شده و تخلیه شده و در انتها دیگر لوله مقدار گوگرد قرار دارد . لوله بصورت مایل حرارت داده شده . انتقال گوگرد از طریق بخار باغث ایجاد یک لایه Ag۲S روی قسمتی از نقره که نزدیکتر به گوگرد بوده گردید .
لیکن با تخلیه شدن S از بخار توسط این واکنش ، سرعت انتقال S از طریق بخار به قسمت دورتر نمونه کنترل کننده سرعت گردید ، بطوریکه تارهای ناتزک گوگرد در آنجا شروع به رشد نمود ، همانطور که در شکل ۴/۵ نشان دا ده است .
آلیاژهای با پایه نقره حاوی عناصر حل شده فعال مثل Be,In حالت مفید دیگر در این گروه می باشد . در این حالت حلالیت اکسیژن در Ag قابل ملاحظه است بطوریکه ، در آلیاژهای رقیق ، اکسیداسیونداخلی می تواند واقع گردد.